Zanim przejdę do opisania, czym jest psychoterapia gestalt, najpierw kilka słów o dwóch głównych gałęziach psychoterapii. Pierwszą gałęzią są tzw. terapie wglądowe. Należą do nich wszystkie nurty psychoterapeutyczne, których korzenie sięgają psychoanalizy Freuda. Psychoterapia psychodynamiczna, psychoanaliza, psychoterapie humanistyczno-doświadczeniowe (w tym Gestalt) należą właśnie do tego obszaru. Drugą gałęzią są terapie, których początek bierze w behawioryzmie zwierząt. Należy do nich np. psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT).
Terapie wglądowe a behawioralne
Nie będę się tutaj długo rozpisywał na temat szczegółowych różnic między tymi dwiema gałęziami. Dla mnie podstawową różnicą jest to, że w nurtach wglądowych pracuje się dopasowując proces terapeutyczny do konkretnego klienta. Wynikiem tego procesu ma być bowiem dogłębne zrozumienie siebie i przemiana, która dotyka nie tylko głowy, ale także też serca i emocji pacjenta. W terapiach behawioralnych kładzie się większy nacisk na standardowe procedury i rozwiązania, na szybszy i mniej pogłębiony proces. Z tego powodu proces wglądowy zwykle trwa dłużej a psychoterapeuta w trakcie własnego szkolenia zobowiązany jest do odbycia długiej własnej terapii. Głównie po to, by jego własne konflikty i nieuświadomione problemy nie wpływały na proces terapeutyczny klienta. Psychoterapeuta sam powinien być świadomym siebie człowiekiem, stąd tak istotna jest jego własna praca nad sobą.
Psychoterapia gestalt a inne terapie wglądowe
Ok, czym w takim razie różni się psychoterapia Gestalt od innych nurtów wglądowych takich jak psychoanaliza czy terapia psychodynamiczna? I jakie są jej główne założenia? Tutaj dość istotna uwaga: fundamentalne podstawy filozoficzne we wszystkich tych nurtach są podobne. Stąd niektóre z niżej opisywanych przeze mnie cech psychoterapii gestalt są właściwie również innym podejściom. Jednak, w moim odczuciu przynajmniej część z nich (zaznaczę to w odpowiednich miejscach) są szczególnie akcentowane w psychoterapii Gestalt.
Zacznijmy od podstaw. W psychoterapii Gestalt przyjmuje się, że większość głównych problemów psychicznych, z którymi się mierzymy powstała w dzieciństwie. W relacjach z bliskimi osobami, czyli takimi które miały fundamentalne znaczenie w naszym rozwoju. Zwykle są to rodzice. Te niewystarczająco dobre relacje spowodowały, że jako dzieci musieliśmy się do nich dostosować. Nie było wyjścia. Małe dziecko nie rozumie, że rodzic postępuje niewłaściwie, bo sam być może ma jakieś nierozwiązane konflikty wewnętrzne. Małe dziecko musi się do trudności rodzica dostosować. Tak jak umie w okolicznościach w jakich przyszło mu funkcjonować.
Przykładem niech będzie dziecko, którego rodzic wykazuje się dużą bezradnością, wpada często w panikę, nie radzi sobie z trudnościami. Przerzuca na dziecko własne problemy, szuka u dziecka wsparcia. Dziecko w takiej sytuacji może próbować wspierać rodzica, być rodzicem swojego rodzica. Starać się tak, jak umie, radzić sobie z trudnościami, które go przerastają. Taka sytyacja może przekraczać jego możliwości, może powodować lęki i i stres. Może powodować postrzeganie świata jako miejsca zagrażającego, które trzeba ciągle kontrolować. Nieświadomie dziecko zaczyna przyjmować pewną filozofię życia i relacji. Usztywnia się w tym postrzeganiu, bo widzenie świata w sposób realny byłoby jeszcze trudniejsze: polegam na rodzicu, który jest kompletnie bezradny. W późniejszych relacjach taki człowiek może próbować być rodzicem swojego partnera, mieć poczucie wyższości z tego powodu i jednocześnie cierpieć na brak spokoju i poczucia zrozumienia. Wszyscy bliscy ludzie wydają mu się jak bezradne dzieci, o które on musi dbać.
Wracając do wątku głównego. W psychoterapii gestalt uznaje się (co nie zawsze jest wyraźnie podkreślane w innych podejściach), że ponieważ problem psychologiczny, z którym dana osoba się mierzy powstał w relacji z innym człowiekiem, to jedynie poprzez inną relację (tym razem zdrową), z innym człowiekiem taki problem można rozwiązać. Taką osobą dla klienta powinien być w trakcie procesu psychoterapeuta. Widać tu wyraźnie, dlaczego psychoterapeuta musi być nie tylko teoretycznie przygotowany do terapii. Sam psychoterapeuta, by móc stworzyć dla klienta bezpieczną relację, musi rozumieć i czuć, co to znaczy być w dobrej relacji. Tego nie można się nauczyć teoretycznie, np. studiując psychologię, czy jakikolwiek inny kierunek.
Wybrane cechy psychoterapii gestalt
No dobrze, to jak wygląda proces psychoterapuetyczny Gestalt? Wyróżnia go kilka charakterystycznych cech. Opiszę tutaj te, które w moim odczuciu są najistotniejsze.
Tu i teraz
Najczęściej to hasło jest mylnie interpretowane. Czasem przychodzą do mnie nowi klienci i mówią, że czytali o Gestalt i że w tej psychoterapii pracuje się nad tym co „tu i teraz” i to dobrze, bo oni nie chcą wracać do “grzebania się w dzieciństwie”. No nie, to nie do końca tak, to nie o tym jest zasada “tu i teraz”. Należy ją raczej interpretować tak, że w danym momencie zajmujemy się na terapii tym, co żywe w kliencie w tej konkretnej chwili. Jeśli klient siada roztrzęsiony na fotelu, ponieważ jest w lęku, że może utracić partnera lub partnerkę, wtedy nie zajmujemy się tym, że w dzieciństwie miał trudności w szkole. Zajmujemy się tym aktualnym lękiem. Klient przygląda się tej emocji, dzieli się tym, jak to dla niego jest ją odczuwać czy wyrażać przy terapeucie. I jeśli zdarzy się, że ta emocja kojarzyć mu się z czymś, co przeżył w dzieciństwie, np. z opuszczeniem przez rodzica, wtedy to może stać się żywe, te przeszłe przeżycia mogą stać się jego ‘tu i teraz’. I wtedy psychoterapeuta przekieruje uwagę w ten właśnie obszar.
Wszystko co istotne z przeszłości pojawi się prędzej czy później w ‘tu i teraz’. I wtedy będzie czas na to, by się tym zająć. I to oznacza właśnie “tu i teraz” – nie że nie zajmujemy się przeszłością, lecz że zajmujemy się tym co żywe, tym do czego klient ma emocjonalne podłączenie. Tylko wtedy proces terapeutyczny może prowadzić do uświadomienia sobie czegoś, co jest autentyczne. Teoretyczne rozważania i techniki same w sobie zwykle prowadzą na manowce.
Doświadczenie
I tak przechodzimy płynnie w doświadczenie. Czasem ludziom gestalt kojarzy się jako terapia, w której korzysta się z różnych eksperymentów (słynne dwa krzesła), jako technik, które pozwalają lepiej uświadomić sobie ukryte konflikty, potrzeby, pragnienia. I tak po części jest. Natomiast to co chciałbym tutaj podkreślić to to, że takie eksperymenty to jedynie sposób komunikacji, dotarcia do tego, co ukryte. W moim odczuciu sam dialog, świadome bycie w kontakcie z psychoterapeutą zwykle wystarcza do tego, by świadomie doświadczyć, czyli POCZUĆ i ZROZUMIEĆ to, co gdzieś głęboko w nas jest pochowane i domagało się ujawnienia. Czasem takie nagłe oświecenie, zrozumienie, nazywamy wglądem. Stąd właśnie wzięła się nazwa ‘terapie wglądowe’ określająca nurty wyrosłe z psychoanalizy.
Relacja
Jak już napisałem we wstępie w Gestalt przyjmuje się, że czynnikiem leczącym traumy powstałe w relacjach dziecięcych jest zdrowa relacja w procesie psychoterapeutycznym. Relacja czyli dobry kontakt między psychoterapeutą i klientem, zaufanie, poczucie bezpieczeństwa. Dopiero w takich warunkach klient może się otworzyć na swoje traumy przed drugim człowiekiem. Jeśli to nastąpi, proces terapeutyczny staje się bardzo dynamiczny i uświadamiający. Do tego potrzeba zwykle czasu, dużo czasu. Stąd terapie wglądowe, w tym Gestalt, tego czasu wymagają.
Ty i ja
Wagę relacji w procesie psychoteraputycznym Gestalt podkreśla się przez równość psychoterapeuty i klienta (stąd również słowo klient a nie pacjent). Jako psychoterapeuta mam wiedzę i doświadczenie w obszarze psychoterapii, ale jako człowiek jestem po prostu taki jak ty. Ty jesteś człowiekiem i ja. Ja mam swoje marzenia i sposób na życie i ty również. Pomagam tobie odkryć to, co prawdziwie twoje, ale nie mówię ci jak żyć. Od swojego życia ty musisz stać się ekspertem.
Jeśli jesteś zainteresowany psychoterapią u mnie, zapraszam na podstronę mojego gabinetu psychoterapii Gestalt w Warszawie, gdzie znajdziesz dane kontaktowe oraz kilka informacji o mnie.